هراس متافیزیکی

گروهی از عرفایِ مسیحی میانه و متأخر، مضامینی را از دیونوسیوس وام گرفتند. ازجملۀ این افراد نیکولاس کوزایی است که مانند نوافلاطونیان ادعا می‌کند: (چون حقیقت با خداوند یکی است) بیان‌کردنی نیست، هیچ واژه‌ای، حتی «وصف‌ناپذیر» را نمی‌توان به‌معنای دقیق کلمه به خدا نسبت داد. اگر نمی‌توان خدا را حتی «نیستی» نامید، به این دلیل است که «نیستی» خودش نوعی نام است (نیستی وجود ندارد؛ زیرا نیستی نام نیستی را بر خود دارد. گفت‌وگوهایی دربارۀ خدای مستور اثر نیکولای کوزایی) اما خدا را «چیزی» هم نمی‌توان نامید؛ زیرا این واژه یعنی «چیزی» فقط به موجودات خاص اطلاق می‌شود. پس خداوند «فراسوی هیچ و همه» است و ایمانِ بیان‌ناشدنی به شکل پرستشی درمی‌آید که ابژۀ مشخصی ندارد. شاید موجزترین و مختصرترین بیانِ این آموزه در قطعۀ مشهور آنجلوس سیلسیوس آمده باشد که می‌گوید: «خداوند حقیقتا نیستی است و از این حیث که چیزی است، فقط در من است؛ زیرا او من را برای خودش برگزیده است.»