مجوس کرملین

پدربزرگ از کتاب سفر به روسیه نفرت داشت و با این حال مجذوب آن شده بود. می‌گفت: «این فرانسوی ملعون بهترین مفسر روسیه است، چون در این‌جا دربار همیشه تنها راه رسیدن به قدرت و ثروت بوده است. تکیه بر احساسات مردم در روسیه به پشیزی نمی‌ارزد: در نهایت کسی پیروز می‌شود که پایه‌ی قدرتش همواره در دربار باشد. از همین رو، بهترین راه چاپلوسی است نه استعداد، سکوت است نه سخنوری. کوستین اشراف‌زاده‌های پترزبورگ را می‌دید که در زمستان بدون پالتو این‌سو و آن‌سو می‌رفتند تا تملق تزار را بگویند. و جانشان را هم بر سر این کار می‌گذاشتند. کافه‌ای وجود نداشت که در آن بنشینی و درباره‌ی روزنامه‌ها صحبت کنی و البته روزنامه‌ای هم در کار نبود. اخبار همیشه، بسته به این‌که چه‌کسی آن‌ها را نجواکنان بر زبان می‌آورد، تغییر می‌کردند. سرزمین دم‌فروبستگان، دیار زیبای خفته، شگفت‌انگیز اما بی‌جان، چرا که نفس آزادی را کم دارد، امروز هم مثل دیروز.»