آخرین سفر شاه

یکی دیگر از تصاویر افشاکننده‌ی سقوط شاه را ریشارد کاپوشینسکی، نویسنده لهستانی، آفریده که شاه را کارگردان و تنها هنرپیشه یک فیلم تاریخی به نام «تمدن بزرگ» توصیف کرده است. هرکس دیگری ـ اعم از کشاورزان و کارگران و امرای ارتش و بازرگانان بیگانه و وزرای دارایی ـ فقط سیاهی لشکر بودند و مطیعانه از دستورهای شاه پیروی می‌کردند. ناگهان نمایشنامه به هم می‌خورد و در صحنه فیلمبرداری آشوب برپا می‌شود. پرچم سیاه شیعیان در صحنه پدیدار می‌شود و سیاهی لشکرها به قسمت بالایی صحنه حمله می‌کنند. «وزیران جامه‌دان‌هایشان را … می‌بندند و می‌گریزند، زن‌ها … ناپدید می‌شوند، پیشخدمت‌ها که گویی راه گم کرده‌اند در گوشه و کنار سرگردانند.» سیاهی‌لشکرها صحنه را اشغال می‌کنند و آنگاه کلیه سیم‌ها وکابل‌ها از تخت طاووس پر تلألؤ … جدا می‌شود. «تلألؤ تخت شروع به کمرنگ شدن می‌کند و آن شخص کوچک‌تر و عادی‌تر می‌شود. سرانجام متصدیان برق کنار می‌روند و یک مرد سالخورده و لاغراندام، درواقع از نوع آقایانی که در فیلم‌ها یا در کافه‌ها یا صف اتوبوس با آنان برخورد می‌کنیم، از روی تخت بر می‌خیزد، گرد و خاکش را می‌تکاند، … و راه فرودگاه را در پیش می‌گیرد.»