مسئله درد

مشکل سازگارکردن رنج انسان با وجود خداوندی که عشق می‌ورزد، فقط تا هنگامی رفع نمی‌شود که معنایی پیش‌پاافتاده به واژۀ «عشق» نسبت دهیم و امور دنیا را طوری بنگریم که گویی انسان قطب عالم امکان است. انسان قطب عالم نیست. خداوند برای انسان وجود نیافته است. انسان نیز به‌خاطر خودش وجود ندارد: «همه‌چیز را تو آفریده‌ای و آن‌ها برای رضای تو هستند و خلق شده‌اند.» ما در درجۀ اول از آن رو خلق نشده‌ایم که شاید به خداوند عشق بورزیم (گرچه آن‌هم یکی از دلایل خلقت ما بوده است)؛ بلکه چون خداوند به ما عشق می‌ورزد، چون شاید ما هدفی شویم که عشق الهی «با رضای کامل» در آن آرام گیرد. وقتی بخواهیم عشق خداوند، ما را همان‌گونه که هستیم، بپذیرد، گویی خواسته‌ایم خداوند از خداوندی‌اش دست بکشد؛ چون «او» همان است که هست، عشق «او» به‌ناچار برحسب ذات امور هستی، با لکه‌های خاصی در شخصیت فعلی ما سد و دفع می‌شود و چون «او» از آغاز ما را دوست داشته است، ناگزیر باید سخت تکاپو کند تا ما را شایستۀ عشق سازد. ما حتی در بهترین لحظات نمی‌توانیم آرزو کنیم او «خودش» را با ناپاکی‌های فعلی ما آشتی دهد؛ همان‌قدر که خدمتکار گدایی می‌تواند امید داشته باشد شاه کوفیچوا از لباس‌های ژنده و خاک‌آلود او خوشش بیاید، یا سگی پس از تربیت‌شدن برای محبت‌کردن به انسان آرزو کند صاحبش موجود تندخوی کثیف و آلوده‌کنندۀ سابق را که رفتارهای حیات‌وحش دارد، تحمل کند. آنچه ما همین حالا «شادمانی» می‌نامیم، غایتی نیست که خداوند در اصل در نظر داشته است؛ ولی وقتی ما -مثل «او»- بی‌مانع عشق بورزیم، به‌راستی شادمان خواهیم بود.