روح پراگ

‌‌من این خوش‌اقبالی را داشتم که دوران جوانی‌ام را در ایام جنگ عمدتا در اردوگاه‌ها سپری کرده بودم. واژه‌ی «خوش‌اقبالی» یک لغزش زبانی نیست؛ من از دوران نوجوانی تجربه‌های گرانبهایی به دست آورده بودم. نخست این‌که اگر شخصی می‌خواهد در حالی زندگی کند و جان به در ببرد که خطر دائما بیخ گوش اوست، بایستی قدرت تطبیق پیدا کند، یعنی حتی بدترین شرایط را موقعیتی مسلم و ناگزیر بداند، و بعد بکوشد حتی در این شرایط یک زندگی انسانی را به سر برد. در اردوگاه این بدان معنا بود که من می‌بایستی شأن انسانی و تعادل روحی‌ام را حفظ کنم: جهان درونی‌ام را، امیدم را، و آزادی درونی‌ام را حفظ کنم و هرگز تسلیم هراس یا نومیدی نشوم. کسانی که از عهده‌‌ی این کار برنمی‌آمدند از دست می‌رفتند! ثانیا، که این البته اهمیت کمتری دارد، یاد گرفتم که آدم باید این شرایط را مسلم بگیرد، اما فقط در لحظاتی خاص؛ آدم همچنان امیدوار است که شرایط تغییر خواهد یافت، که جنون نمی‌تواند یک وضع دائمی انسانی یا یک حیات اجتماعی همیشگی باشد. ما در ضمن به این دلیل به حیات‌مان ادامه دادیم که (با یک خوشبینی افراطی) معتقد بودیم جنگ در عرض یک یا دو هفته یا یکی دو ماه تمام خواهد شد. و سرانجام، در طول جنگ بصیرتی مهم نسبت به حرفه‌ام پیدا کردم. برای نویسنده هیچ تجربه‌ای بی‌فایده نیست ــ بلکه برعکس. هرچه تجربه‌ی آدمی هولناک‌تر باشد، هرچه موقعیتی که در آن قرار می‌گیرد افراطی‌تر باشد، برای کارهای آتی‌اش سودمندتر است.