جادوی زبان

زبان به لحاظ واژه و جمله و ساخت آن‌ها منطق خاص (آشکار و پنهان) خود را دارد. مثلا تصوّر که در منطق صورتی است که در ذهن منقّش می‌شود در دستور زبان اسم است. در منطق تصدیق ایجاد رابطه بین دو تصوّر است که در دستور زبان جمله می‌گوییم. در زبان ادبی که در آن منطق زبان تا حدود زیادی درهم شکسته می‌شود معمولا معادل اسم مجاز و معادل جمله اسناد مجازی است: بنفشه طرّۀ مفتول خود گره می‌زد (حافظ)
صفت مشبّهه (صفت و گاهی صیغۀ مبالغه) در فارسی از بن فعل مضارع که به آن الفی افزوده شده است ساخته می‌شود مثل: گویا، زیبا.
در زبان دوان داریم امّا دوا (به معنی دونده) نداریم چون منطقا کسی از مادر دونده زائیده نمی‌شود یا منطقا نویسا نباید داشته باشیم مگر آن‌که توجیهی جز صفت مشبّهه داشته باشد.
در ساخت جمله هم نظم‌های گوناگونی داریم. مثلا در فارسی متعارف نخست فاعل و سپس مفعول و سپس فعل می‌آید. اگر از این ساخت مرسوم تجاوز کنیم، معنی جمله تغییر می‌کند که در علم معانی بررسی می‌شود مثلا به جای من کتاب را آوردم بگوییم کتاب را من آوردم که یک معنی آن این است که من آوردم نه کس دیگر.
فلاسفۀ زبان هم در مطابقت برخی از انواع جملات با ساخت حقیقت هستی بحث‌هایی دارند مثلا برتراند راسل به دو نوع قضایای اتمی و مولکولی معتقد است. ارسطو انسان است یک قضیۀ اتمی است که نمی‌توان آن را کوچک‌ýتر کرد امّا ارسطو و سقراط انسانند قضیۀ مولکولی است. به نظر راسل واقعیت‌های جهان تماما اتمی هستند نه مولکولی و در جهان هیچ امر کلّی وجود ندارد.