تداعی آزاد (مفاهیم روانکاوی)

روش تداعی آزاد برای آشکار کردن «قطار فکر» طراحی شده بود. انسان صرفا در یک گفت‌وگوی آزاد، خط فکری خاص- یک خط فکری دیگر (2)- متصل به منطقی پنهانی را فاش می‌کند که افکار ظاهرا نامربوط را به هم ربط می‌دهد.

حال بخشی ساده از افکار روزانه: مثلا، شاید من در مسیرم به سمت محل کار به‌صورت حسابی فکر کنم که باید همان روز بعدازظهر، وقتی در دفتر هستم، پرداخت شود و بعد به بارندگی فکر کنم و بمانم که آیا آفتاب امروز در می‌آید یا نه، بعد به فکر کتاب یکی از دوستانم بیفتم که به تازگی منتشر شده و هنوز نخوانده‌ام، و حس کنم باید قبل از قرار شام هفته بعدمان بخوانمش؛ بعد شاید با دیدن بچه‌هایی که جلوی مدرسه‌ای، در همان حوالی پیاده می‌شوند از روزهای قدیم مدرسه هم یادی کنم؛ به این فکر کنم که یک بچه چقدر می‌تواند نگران سروقت رسیدن به مدرسه باشد. بعد، با دیدن پرواز چند گنجشک، به یاد بهار بیفتم و از ذهنم بگذرد که آیا در حال لانه سازی‌اند یا نه؛ و بعد به کلمه «اندوخته» فکر کنم. در اینجا ممکن است مختصرا شاهد چنین زنجیری باشیم؛ صورت حساب، باران، کتاب یکی از دوستان، بچه‌هایی که به مدرسه رسیده‌اند، سروقت به مدرسه رفتن، لانه‌سازی پرندگان و «اندوخته».

این افکار چه ارتباطی با هم دارند؟ همین‌طور الله‌بختکی‌اند یا قطار فکر قابل‌تشخیص است؟

صورت‌حسابی دارم که باید پرداخت شود و به خودم یادآوری می‌کنم همان روز بعدا پرداختش کنم. این باری بر ذهن من است که احتمالا به هوای بارانی ارتباط دارد، هوایی که خودش نیز سنگین است: کی آفتاب می‌تابد؟ به عبارتی دیگر، کی از بار سنگین مسئولیت‌هایم خلاص می‌شوم؟

بیایید به همین فکر کنیم؛ ظاهرا ضمیر ناخودآگاهم می‌گوید تو مسئولیت دیگری هم داری…