تاریخ علم در ایران 3 (از صفویه تا آخر قاجاریه)

بی خبری ایرانیان از دانش جدید ریاضی، تا گشایش دارالفنون در سال ١٢۶٨هـ. ق و تدریس ریاضیات توسط استادان خارجی ادامه داشت. در همین زمان بود که اعتضادالسلطنه، وزیر علوم، ملاعلی محمداصفهانی، استاد ریاضیات قدیم ایران را به دارالفنون دعوت کرد و او همراه پسرش، میرزا عبدالغفارخان نجم الدوله، در دارالفنون به یاد دادن و یادگرفتن ریاضی پرداخت.

میرزا عبدالغفار ریاضیات قدیم را نزد پدر و ریاضیات جدید را نزد موسیو کرشیش اتریشی، میرزا جعفر خان مشیرالدوله و میرزا ملکم خان ناظم الدوله، که از تحصیلکرده های اروپا بودند، آموخت و به مقام معلمی کل ریاضیات دارالفنون رسید.

نجم الدوله در زمان خودش صاحب جایگاه بسیار رفیعی در علم ریاضی در ایران بوده است. پدر نجم الدوله، ملاعلی محمداصفهانی، از کسانی است که می گویند بدون آن که از لگاریتم غربی کمترین اطلاعی داشته باشد خودش به لگاریتم رسیده و به شیوه های آن دست یافته بود. مسلم است که ملاعلی محمداصفهانی ریاضی قدیم را در حد بسیار عالی می دانست به طوری که همه ی ریاضیدان های معاصر او به نوعی از علم او بهره مند بوده اند. اطلاعات زیاد علمی او به خوبی به پسرش نجم الدوله منتقل شده است و نتیجه آن تالیفات بسیار ارزنده ای است که نجم الدوله در علم ریاضی از خود به یادگار گذاشته است…

نجم الدوله از ذهنیت پربار ریاضی برخوردار بود. با ریاضی به شکل ابتدایی برخورد نمی کرد، بلکه به صورت یک دانشمند ریاضی با آن مواجه می شد و درصدد حل و پیدا کردن راه حل های بسیار برمی آمد. حتی امروزه هندسه مسطحه ای که نجم الدوله نوشته و به چاپ سنگی رسیده است از بهترین کتاب های هندسه مسطحه ای است که در این مبحث نوشته شده است، زیرا اغلب کتاب های این درس برگرفته از ترجمه های فرنگی است، اما نجم الدوله روش هندسه قدیم و فرنگی را با هم آمیخته و از آمیزه ی آن چنین کتاب نفیسی به عالم ریاضی ایران تقدیم کرده است.