اصفهان نصف جهان (صادق هدایت)

صبح روز تاسوعا به دیدن مسجد جامع رفتم، همه دکان ها بسته، کوچه و بازار خلوت بود. بالای سردر قیصریه که روبروی مسجد شاه است، کاشی کاری قشنگی است؛ دو نفر سوار را نشان می دهد که مشغول تیراندازی هستند و به شیوه همان نقاشی های قدیم است. از روزنه طاق بازار یک لوله پرز و غبار در روشنایی آفتاب موج می زد و جلو من یک نفر آخوند با عمامه بزرگ عبا را روی سرش کشیده بود، صلوات می فرستاد و نعلینش را به زمین می کشید. در بازار سردرهای کاشی زیاد هست حتی در بعضی دکان ها کاشی های جدید صورتی قشنگ دیده می شود و مسجدهای کوچک خرابه تقریبا در همه جای شهر وجود دارد. ولی چیزی که هنوز در اصفهان منسوخ نشده سر در حمام های قدیمی است که نقش رستم و افراسیاب و شیرین و فرهاد بالای آنها کشیده شده. علت آن را پرسیدم؛ بالاخره یک نفر گفت که چون مردم صبح زود به حمام می روند عکس آثار قدیم را می کشند تا آنها را متوجه افسانه های ایران باستان کرده باشند چنانکه خواندن شاهنامه در قهوه خانه ها از همین لحاظ بوده تا روح شجاعت و وطن پرستی در مردم تولید بشود. اگرچه این حدس کمی غریب به نظر می آید ولی سردر بعضی حمام های تازه هم به طور خنده آوری عکس آدمی را کشیده اند که زیر دوش کز کرده و استاد حمامی قطیفه به او می دهد.

مسجد جامع تقریبا در آخر بازار و  محله های کهنه شهر واقع شده، دارای چندین در است ولی سر در مهمی از حیث کاشی کاری ندارد. چون گذرگاه مردم است و هنوز نتوانسته اند آن را مجزا و خلوت بکنند، اگرچه هرجا ممکن بود به وسیله در چوب سفید از دسترس مردم محفوظ شده است. از حیث کار و صنعت و شیوه ساختمان، مسجد جامع خیلی قدیمی تر و مهمتر از سایر مسجدهاست.