نبوت و ولایت از دیدگاه ابن عربی

می‌توان گفت که سرمشق‌ها و نمونه‌های ولایت، آنچنان که ابن‌عربی بیان کرده است، بازتاب‌دهنده گستره افقی کل مراتب ممکن برای ولایت در هیئت کلی آن‌اند، به آن نحو که در وجود نبی اکرم، به اعتبار اینکه در آن واحد مبدأ و منتهای ولایت کلیه است، جمع شده است. و اما نحوه طبقه‌بندی خود اولیا با محوری اساسی پیوند دارد که مراتب و کارکردهای گونه‌گون اولیا حول آن تقسیم و طبقه‌بندی می‌شوند.
در اینجا یادآوری می‌کنیم که کلمه «فتح الهی» ــ که پیش‌تر درباره آن سخن گفتیم ــ به معنی این است که رشته تعیین حدود زمان و مکان را از دست ولی بیرون می‌آورد، به این نحو که ولی از رهگذر یک رابطه آنی مستقیم با خداوند متعال به صفت فتح متصف می‌گردد و بر اثر این رابطه مقوله «اَین» مضمحل و مقوله «متی» معدوم می‌شود، و زمان و مکان به دو کلمه بی‌معنی و نامفهوم بدل می‌گردند، و چنان‌که بایزید بسطامی می‌گوید ولی را «بامداد و شامگاهی نیست». به رغم این رابطه مستقیم بین خداوند متعال و ولی، اگر از دیدگاه دیگری به ولایت بنگریم، به عنوان تعبیری از کمال طبیعت انسانی، گریزی از این نیست ــ واقعیت هم چنین است ــ که ولایت در صورت‌ها و احوالی جلوه‌گر شود که با طبیعت انسانی ارتباطی کلی دارند.