رویت سعیده (کمدی الهی به روایت هیوبرت دریفوس)

اوج سفر الهی دانته، راهیابی او به بهشت است، اما دریفوس این پایانِ شادمانه را چونان چیزی تراژیک تفسیر می‌کند و چنان سخن می‌گوید که گویی شرح مصیبت می‌دهد. او صراحتا اعلام می‌کند که پایان کمدی، خندۀ رضایت است، اما ما که این خنده را از منظر نیهیلیسمِ اروپایی می‌نگریم، آن را نوعی تراژدیِ اشک‌بار می‌یابیم. در همین پایان، دانته یکسره ترک تعلق می‌کند، از سیاست و موطن زمینی خویش و از زمین چونان یکی از منزلگاه‌های خلقت خداوند. وانگهی، همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، در بهشتْ زبان هرچه روشن‌تر می‌شود و پای نهادن دانته به قلمرو عرش الهی، نه فقط سکونِ حرکتی به معنای فیزیکی، بلکه سکوت به معنای متافیزیکی است؛ در این معنا، هر سخنی جز اطالۀ کلام نخواهد بود.