دیده ور

جاحظ وقتی فهمید بازار کلّه‌‏فروش‌‏ها را رد کرده به فکر فرو رفت که چطور حواسش نبوده و این‌‏همه کوچه و پس‌‏کوچه را پشت سر گذاشته است. ذهنش درگیر این واقعیت شد که حال‌‏وهوای آدم است که فاصله‌‏ها را دور یا نزدیک می‌‏کند. وقتی کسی چشم‌‏به‌‏راه معشوقی است که در رسیدن به او شتاب دارد، لحظه‌‏ها مثل گذر آهستۀ زمان برای یک زندانیِ پای‌‏دربند است، اما در لحظاتِ شادی و نشاط، زمان همچون اسبِ چابکِ عربی به پرواز در می‌‏آید.
آن‏گاه به رابطۀ میان عقل و دل اندیشید که اگر عقل همان است که متکلّمان می‏‌گویند، پس چرا وقتی احساسات انباشته می‌‏شود، نشانی از عقل در میان نیست. اگر عقل و احساسات از مهم‌‏ترین ویژگی‌‏های آدمی هستند، پس چرا احساسات عقل را می‌‏تاراندَ؟ و چرا آنجا که حسی قدرتمند نمایان می‌‏شود عقل حضور ندارد؟
آیا وقتی انسان در شوق وصال محبوب عرق می‌‏ریزد، دوران چیرگی عقل به پایان می‌‏رسد؟ چرا هرگاه قلب آدمی تندتر می‌‏تپد، یا بدن وی درگیر کاری می‌‏شود، عرق بر تن او می‌‏نشیند، اما آن‏گاه که در حال اندیشیدن است و برای کارهای بزرگ عقلش را به یاری می‌‏طلبد، بدنش عرق نمی‌‏کند؟