ادبیات و تاریخ نگاری آن

اگر مدارس ما به همین حال بمانند و ادبیات، در آن‌ها، همچنان بندیِ این غل و زنجیرهای سنگین و در انحصار این جماعت باشد که نه از عهدۀ نوسازی برمی‌آیند و نه از عهدۀ احیاء بلکه، به مقتضای سرشتِ خود، ناگزیر از سکون و جمودند، ادبیات عرب نمی‌تواند بهرۀ مقدّر خود را از حیات برگیرد و زبان عربی نمی‌تواند، چنان‌که باید، قوّت گیرد و به زبان علمیِ زنده، به‌معنای درست آن، مبدّل گردد. اگر وضع کنونی ادامه یابد، ناچار موازنه میان پیشرفت سیاسی و علمی و اجتماعیِ روزافزون ما و حیات ساکن ادبی ما به‌هم می‌خورد زیرا عرصۀ مناسبِ حیات ادبی، که ملت‌ها در ادبیات و زبانِ خویش بدان روی می‌نهند، روزنامه‌ها و مجلات نیستند بلکه مدارس‌اند که جوانان در آن‌ها شکل می‌گیرند و اذهان و ملکه‌ها پرورده و نسل‌های ملت مهیّای مجاهدت در زندگی می‌شوند.